Η ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου 7 Μαρτίου 1948

Η Δωδεκάνησος είναι ένα σύμπλεγμα 14 μεγάλων νησιών -Πάτμος, Λέρος, Κάλυμνος, Κως, Αστυπάλαια, Νίσυρος, Τήλος, Χάλκη, Σύμη, Ρόδος, Κάρπαθος, Κάσος, Καστελόριζο, Λειψοί- και πολυάριθμων αραιοκατοικημένων ή ακατοίκητων νησίδων και βραχονησίδων. Η Δωδεκάνησος κατέχει το ΝΑ τμήμα του Αιγαίου πελάγους και δεσπόζει των δια αέρος και θαλάσσης οδών που ενώνουν την Ευρώπη με τη Μέση Ανατολή και τη ΒΑ Αφρική. Η επιφάνειά τους υπολογίζεται σε 2.681,6 Τ.χ., και το 1912 ο πληθυσμός τους ήταν 143.482. Απ' αυτούς, οι 131.332 ήταν Έλληνες. Σύμφωνα με την απογραφή του 1991, ο πληθυσμός της Δωδεκανήσου είναι 163.476 κάτοικοι.Τα νησιά αυτά απολάμβαναν ενός ειδικού προνομιακού καθεστώτος από την εποχή του σουλτάνου Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς, ο οποίος έθεσε τέλος στην κυριαρχία των Φράγκων στο Αιγαίο. Τα εν λόγω προνόμια, που συντέλεσαν στην υλική και πνευματική πρόοδο του πληθυσμού, καταργήθηκαν το 1909 από τους Νεότουρκους.

Κατά την ελληνική επανάσταση οι Δωδεκανήσιοι Έλληνες ήλπισαν επί ματαίω στην απελευθέρωσή τους.Το Πρωτόκολλο του Λονδίνου, όμως, τους άφησε έξω από τα σύνορα της Ελλάδας και παρέμειναν υπό τουρκική κατοχή μέχρι το 1912 που πέρασαν στα χέρια των Ιταλών.

Η Ιταλία, που πολεμούσε με την Τουρκία για την Κυρηναϊκή, κατέλαβε τα νησιά για να πιέσει τους Τούρκους να υποχωρήσουν, δημιουργώντας την ψευδαίσθηση της επικείμενης απελευθέρωσης στον ελληνικό πληθυσμό των νησιών. Οι ιταλικές αρχές αρχικά έκαναν λόγο για αυτονομία και αυτοδιοίκηση. Μόλις, όμως, αντιπρόσωποι όλων των νησιών συγκεντρώθηκαν στην Πάτμο τον Ιούνιο του 1912 για να ιδρύσουν την «αυτόνομη πολιτεία του Αιγαίου» αποκαλύφτηκαν οι πραγματικές προθέσεις της Ιταλίας για οριστική προσάρτηση των νησιών. Οι αντιπρόσωποι διώχτηκαν και φυλακίστηκαν και η Ιταλία εκμεταλλευόμενη τις ανακατατάξεις της εποχής κράτησε τελικά τα νησιά.

Στη Συνδιάσκεψη της Ειρήνης στο Παρίσι, παρά τον άνεμο φιλελευθερισμού που φυσούσε και την επικράτηση της αρχής της αυτοδιάθεσης των λαών, η Δωδεκάνησος δεν ήταν εύκολος στόχος για την ελληνική αντιπροσωπεία. Το εμπόδιο ήταν ότι, όπως ακριβώς και η Κύπρος, «ανήκαν» σε σύμμαχη χώρα.Η ευκαιρία ήρθε λίγο αργότερα, εν όψει της ελληνικής απόβασης στη Σμύρνη. Ο Βενιζέλος, τότε, προκειμένου να μετριάσει την ιταλική καχυποψία και τα εμπόδια που συνεπαγόταν για κάθε ελληνική προώθηση στη Μ. Ανατολή, έκανε μεγάλη προσπάθεια να βρει πεδίον συνεννοήσεως με την ιταλική κυβέρνηση. Δεδομένης και της βρετανικής στήριξης, το αποτέλεσμα της πρωτοβουλίας αυτής ήταν η περίφημη συμφωνία Βενιζέλου- Tittoni στις 29.7.1919, που θεωρήθηκε διπλωματική επιτυχία του Βενιζέλου. Βάσει αυτής η Ελλάδα δεχόταν να παραιτηθεί από τις περιοχές Μεντεσέ και Αϊδινίου υπέρ της Ιταλίας και να αναγνωρίσει ιταλικό προτεκτοράτο στην Αλβανία. Το αντίδωρο της Ιταλίας θα ήταν η αναγνώριση της επέκτασης της ελληνικής ζώνης κατοχής στην ενδοχώρα της Σμύρνης, η υποστήριξή της για τις διεκδικήσεις μας στη Β. Ήπειρο, Α. και Δ. Θράκη και, τέλος, η υπέρ της Ελλάδος παραίτησή της από τα δικαιώματα που θα αποκτούσε με τη Συνθήκη Ειρήνης στη Δωδεκάνησο, πλην της Ρόδου.Δυστυχώς η νέα κυβέρνηση Giolitti κατήγγειλε τη συμφωνία αυτή τον Ιούλιο του 1920. Μετά από διαμαρτυρίες του Βενιζέλου και προειδοποιήσεις των Βρετανών, που παγίως αντιδρούσαν στην ιταλική επέκταση στη Μεσόγειο, η Ιταλία υπέγραψε στις 10.8.1920 τη λεγόμενη Συνθήκη των Σεβρών περί Δωδεκανήσου, με ανάλογο περιεχόμενο - αλλά υπό την αίρεση ότι θα ισχύσει μόνο μετά την επικύρωση της γνωστής Συνθήκης Ειρήνης των Σεβρών από την Τουρκία, πράγμα που όπως ξέρουμε δεν έγινε ποτέ.Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, η Ιταλία βρήκε την ευκαιρία να καταγγείλει τη Συνθήκη αυτή. Σημειωτέον ότι η μονομερής αυτή καταγγελία προκάλεσε την οργή του βρετανού υπουργού Εξωτερικών λόρδου Curzon και μια διακοίνωση σε οργίλο ύφος. Αυτή ήταν και η τελευταία προσπάθεια της Βρετανίας να στηρίξει το αίτημα της Ελλάδας για τη Δωδεκάνησο.Στις 29.1.1923 η ελληνική αντιπροσωπεία στη Συνδιάσκεψη της Λοζάνης μοίρασε εγκύκλιο προς όλα τα μέλη της διατυπώνοντας ρητές επιφυλάξεις υπέρ του δικαιώματος της Ελλάδας όπως μετά την εκχώρηση των νησιών από την Τουρκία έλθει σε διαπραγματεύσεις με την ιταλική κυβέρνηση με στόχο τον τελικό καθορισμό¬ της τύχης τους. Ο Βενιζέλος μάλιστα σκεφτόταν να πάει στη Ρώμη να συζητήσει το θέμα απευθείας με τον Mussolini.Με τη συνθήκη της Λωζάννης η Τουρκία παραιτήθηκε επισήμως των δικαιωμάτων της στη Δωδεκάνησο (άρθρο 15), «της τύχης των εδαφών και των νήσων τούτων κανονισθείσης ή κανονισθησομένης μεταξύ των ενδιαφερομένων»1 (άρθρο16). Παρά τη διατύπωση του κειμένου, η Ιταλία ξεκαθάρισε αμέσως ότι δεν είχε να συζητήσει τίποτα και με κανέναν για τη Δωδεκάνησο. Η αλλαγή πλεύσης της Μ. Βρετανίας και η ταραγμένη εσωτερική πολιτική ζωή της Ελλάδας βοήθησαν την ιταλική αδιαλλαξία όχι μόνο να παγιωθεί στο δωδεκανησιακό πρόβλημα αλλά και να προκαλέσει νέα όξυνση με το επεισόδιο Tellini και την κατάληψη της Κέρκυρας. Σημειωτέον, επίσης, ότι σε όλη τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων περί Δωδεκανήσου αλλά και μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάννης, η Τουρκία ποτέ δεν έθεσε θέμα ασφάλειας των μικρασιατικών ακτών - ούτε κανένα άλλο ενδιαφερόμενο μέρος από τη διεθνή κοινότητα το προέβαλε.Το αποτέλεσμα ήταν ότι τα Δωδεκάνησα από το 1923 και μετά ονομάστηκαν «ιταλικά νησιά του Αιγαίου» και έγιναν και επισήμως ιταλική κτήση 2. Σε σχέση με τη μητροπολιτική Ιταλία απέκτησαν μια ειδική νομοθετική και τελωνειακή αυτονομία. Στους κατοίκους των νησιών απονεμήθηκε μαζικά η λεγόμενη μικρή ιταλική ιθαγένεια, που τους διαφοροποιούσε από τους υπόλοιπους Ιταλούς υπηκόους. Η μεγάλη ιταλική ιθαγένεια δόθηκε αργότερα σε όσους Δωδεκανήσιους συνεργάστηκαν με την ιταλική διοίκηση ως τίτλος τιμής τρόπον τινά. Ανωτάτη αρχή κατέστη ο ιταλός γενικός διοικητής Μariο Lago.Η Ελλάδα στην περίοδο αυτή σιωπηρώς αναγνώρισε το καθεστώς της Δωδεκανήσου και έπαψε να ανακινεί το ζήτημα. Φρόντισε μόνο να αποσαφηνίζει τους τίτλους υπέρ της ελληνικότητάς της ώστε να διευκολύνει τις μελλοντικές διεκδικητικές κινήσεις της.Βεβαίως, το μεταπολεμικό οικονομικοπολιτικό και διεθνές καθεστώς της Ελλάδας, όπως είναι γνωστό, δεν επέτρεπε επεκτατικά όνειρα. Η χώρα, στο πλαίσιο της αναδίπλωσής της και της προσπάθειάς της να συνεννοηθεί με την Ιταλία, λησμόνησε προσωρινά τη Δωδεκάνησο. Εν όψει μάλιστα της σύναψης του συμφώνου της ελληνοϊταλικής φιλίας στις 23.9.1928, ο τότε πρωθυπουργός Ε. Βενιζέλος δήλωσε στον Τύπο:"Δεν δύναται και δεν πρέπει η Δωδεκάνησος να εμποδίση την ανάπτυξιν και εμπέδωσιν των σχέσεων φιλίας και εμπιστοσύνης μεταξύ Ελλάδος και Ιταλίας".3 Παράλληλα, όμως, φρόντισε να εξασφαλίσει την υπόσχεση του Mussolini ότι ο ελληνικός χαρακτήρας των νησιών θα διασφαλιστεί.

Μετά την εγκατάσταση της Ελληνικής Στρατιωτικής Διοίκησης, διαλύθηκαν οι δύο μεγάλοι γεωργικοί συνεταιρισμοί και μοιράστηκαν αγροτεμάχια σε όλους τους ακτήμονες, ανεξαρτήτως θρησκείας. Ήταν μια κίνηση καλής θελήσεως απέναντι στους μουσουλμάνους, οι οποίοι έκτοτε δεν απασχόλησαν ξανά τις αρχές.Με την επικύρωση της Συνθήκης Ειρήνης η Δωδεκάνησος προσαρτήθηκε και επισήμως στην Ελλάδα. Ο στρατιωτικός διοικητής, αντιναύαρχος Π. Ιωαννίδης, αποχώρησε και συστήθηκε η Γενική Διοίκηση Δωδεκανήσου με πρώτο Γενικό Διοικητή τον Κάσιο γιατρό και αγωνιστή Ν. Μαυρή. Η επιλογή αυτή, που τιμούσε τον πολύχρονο διεθνή αγώνα των Δωδεκανησίων για την επιστροφή στους κόλπους της μητέρας-πατρίδας, έτυχε καθολικής αποδοχής.

Η 7η Μαρτίου του 1948 αποτελεί ιστορικό ορόσημο για τη Ρόδο και τα Δωδεκάνησα. Είναι η μέρα που τα νησιά μας, τελευταίος κρίκος στην αλυσίδα της εθνικής ολοκλήρωσης, από τη σύσταση του νεοελληνικού κράτους, γίνονται πλέον αναπόσπαστο κομμάτι της Ελλάδας.Σ' όλη τη μακραίωνη ιστορία τους, η Ρόδος και τα Δωδεκάνησα, ακολούθησαν τις τύχες του Ελληνισμού και στα χρόνια της ελεύθερης ζωής και της ακμής του και στα δίσεκτα χρόνια της πτώσης και της παρακμής του. Και καμιά δύναμη δεν μπόρεσε να τους αφαιρέσει την εθνικότητα, την ταυτότητά τους, την πνοή την ελληνική. Διατηρήθηκαν ανόθευτα στη ψυχή, μέσα σε δύσκολες και αβάσταχτες καταστάσεις και όταν ήλθε το πλήρωμα του χρόνου, ενώθηκαν με την ελεύθερη Πατρίδα, τελευταία βλαστάρια μιας ηρωικής και πολυβασανισμένης μάνας, για να επαληθευτεί ο στίχος του νομπελίστα ποιητή μας, Οδυσσέα Ελύτη:

Ήρθαν ντυμένοι "φίλοι"

Αμέτρητες φορές οι εχθροί μου

Το παμπάλαιο χώμα πατώντας.

Και το χώμα δεν έδεσε ποτέ με τη φτέρνα τους.

Όμως για να φτάσουμε στην Ενσωμάτωση και στην 7η Μαρτίου 1948, χρειάστηκαν αγώνες και θυσίες από τον ελεύθερο ελληνικό λαό, αλλά και από τον επί πολλά χρόνια σκλαβωμένο δωδεκανησιακό λαό.